Blog - Muzikaliseer je les of training!

Wil je op de hoogte gebracht worden van nieuwe blogs en/of vlogs? Vul dan het contactformulier in.

 

 

Bron: Muziek wekt 9 emoties op, in de figuur hier weergegeven in samenhang met energieniveau en waardering [3]

‘Droevige muziek’ roept grote individuele verschillen in beleving op. Zo ongeveer 2/3 tot 4/5 van de mensen houdt ervan, maar 1/10 tot 1/3 kan het niet echt waarderen. 10% vindt het de mooiste muziek die er is, terwijl een enkeling er er een uitgesproken hekel aan heeft [4]. Het is geen verassing dat er grote individuele verschillen bestaan en daar zul je als docent of trainer dus terdege rekening mee moeten houden (zie ook muzikaliseer #6).

Waarom maakt ‘droevige muziek’ ons droevig en blij tegelijk?

Dat ‘droevige muziek’ ons verdrietig maakt lijkt nogal voor de hand te liggen. De redenen die hiervoor gegeven worden zijn (1) het is onze empathische reactie op akoestische overeenkomsten die deze muziek heeft met bijvoorbeeld de intonatie en het langzame tempo die we in de verdrietig gesproken taal aantreffen (2) het zijn cultureel aangeleerde associaties, zoals het gebruik van mineur akkoorden en melodieën in het Westen en (3) het zijn verdrietig makende gedachten en zorgen naar aanleiding van bovenstaande akoestische en associatieve kenmerken [5].

Dat ‘droevige muziek’ ons blij kan maken, dáár kunnen we ook niet onderuit, maar de vraag naar het waarom is veel moeilijker te beantwoorden. Het zal dan ook niet verbazen dat hier verschillende theorieën over bestaan. Er is geen definitief antwoord, want de theorieën zijn nog onvoldoende gestaafd met empirisch onderzoek.

Vanuit de sociaal psychologische hoek bestaat bijvoorbeeld de opvatting dat droevige muziek ons prettig kan stemmen omdat we ons zouden kunnen optrekken aan het idee dat het altijd erger kan. Het principe van ‘downward social comparison’ [6]. Kort door de bocht: "Alles komt goed, want de mensen tot wie REM zich richt in het nummer ‘Everybody hurts’ hebben het nog slechter dan ik”. Maar misschien is het nog eenvoudiger: wanneer jij zelf in een verdrietige stemming bent voel je je gezien door (de muzikanten van) een verdrietig nummer. En als je verdrietig bent heb je dat nodig, want je voelt je dan vaak al wat eenzaam en minder goed begrepen. Verdrietige muziek beurt je dan op! Je moet er, als je verdrietig bent, niet aan denken om naar vrolijke muziek te luisteren, je zou je alleen maar méér onbegrepen voelen!

Een andere veel gegeven verklaring is dat ‘droevige muziek’ herinneringen oproept en maakt dat je terugdenkt aan vroeger tijden, waarin je gelukkig was. Dit geeft ‘nostalgie’, een emotie die verlangen in zich heeft en daarmee het beloningssysteem in gang zet. Ook tederheid, verwondering en transcendentie kunnen, met hetzelfde effect, het gevolg zijn [7]. Mensen rapporteren desgevraagd vier typen plezier die ‘droevige muziek’ hen geeft:  om te beginnen stimuleert het de verbeeldingskracht, daarnaast kun je je eigen (bedroefde) emotie reguleren, het geeft ook een gevoel van verbondenheid met de zanger, de componist, of de bezongen situatie en, tenslotte waarderen we het positief dat we ons verdrietig kunnen voelen zonder dat we daarbij de implicaties van écht verdriet hoeven ondergaan [7].

Weer anderen voeren aan dat het positieve gevoel dat we ervaren bij het luisteren naar droevige muziek verklaard kan worden door een onderscheid te maken tussen direct zintuiglijk plezier (zoals we ervaren bij het luisteren naar vrolijke muziek) en analytisch, ‘onthecht’ plezier (zoals de voldoening die we kunnen ervaren bij het luisteren naar droevige muziek).  De laatstgenoemde emotie wordt volgens Adrian North van de Curtin University (Australië) ook wel een ‘esthetische emotie’ genoemd, omdat ze gekoppeld is aan schoonheid en kunst [8]. Het is een emotie die je ‘uittilt boven de alledaagse werkelijkheid’, een transcendente emotie, die in dit geval gekoppeld is aan muziek. Met andere woorden: juist de muziek maakt dat je je verbonden voelt met – of besef hebt van - een groter geheel of diepere betekenis [9].

 

 Hoe het brein verdrietige gebeurtenissen verzacht

In het vervolg van dit artikel pak ik om twee redenen de draad op met David Huron, voormalig componist en nu professor aan de Ohio State University [10]. Zijn artikel kan ik echt aanraden. Zijn verhaal is zeer de moeite van het lezen waard, mede omdat het een goed overzicht geeft van wat geschreven is over het thema.

Volgens Huron hangt de tweede, prettige emotie samen met het hormoon prolactine, dat vrijkomt als reactie op verdriet, tranen en stress. In kleine hoeveelheden brengt prolactine somberheid, maar in grotere hoeveelheden geeft het juist een fijn gevoel. Prolactine zorgt er bij moeders voor dat de melk gaat stromen, maar geeft ook gevoelens van rust, kalmte, een gevoel van welbevinden of troost. Het vrijkomen van prolactine is bijvoorbeeld ook gecorreleerd met seksuele voldoening en ontspanning.

Vanwege het troostende effect dat prolactine in de juiste hoeveelheid kan hebben, ligt het voor de hand dat het als functie heeft om ál te verdrietige gebeurtenissen te verzachten. De stoffen die in je brein vrijkomen brengen ontspanning en verzachten psychische pijn ongeveer zoals endorfine lichamelijke pijn kan verzachten. Zo bekeken is het nut van prolactine dat die voorkomt dat een potentieel psychisch traumatische gebeurtenis éçht traumatisch wordt. Het helpt dus bij een gezonde rouwverwerking.

 Stel je nu eens voor, vervolgt Huron in zijn artikel, dat prolactine vrijkomt bij het luisteren naar ‘droevige muziek’, dus zonder dat er op dat moment een werkelijk droevige gebeurtenis plaatsvindt. In dat geval ondergaat het lijf vooral de prettige sensatie van een mix van opiaten die geen pijn hoeven te verzachten, en daarom als ‘onverdund prettig’ ervaren wordt. Ik vind dit een mooie plausibele hypothese, geworteld in neurobiologie, één die goed aansluit bij mijn eigen ervaringswereld.

Een dergelijke verklaring voor het verzachten van verdrietige gebeurtenissen kan overigens ook gegeven worden vanuit het eerder genoemde beloningssysteem dat ingeschakeld wordt via herinneringen of associaties [11].

 

 Verdriet en leren

Nu terug naar mijn beginvraag: Hoe kan die zogenaamde ‘droevige muziek’ ons helpen bij het leerproces? Ook hier geeft het artikel van Huron heel relevante informatie. Hij gaat dieper in op de aard en de werking van verdriet met gebruikmaking van onderzoeken uit onder meer het domein van de positieve psychologie. Verdriet als een ‘negatief gewaardeerde’ emotie kenmerkt zich door een laag energieniveau, minder fysieke én verbale activiteit, verandering van eetlust, minder nieuwsgierigheid voor de wereld om ons heen, piekeren en een gebrek aan plezierbeleving. Dit klinkt niet gezond en dat is het ook niet als het om chronisch verdriet gaat.

Huron stelt echter dat het belangrijk is om chronisch van kortstondig verdriet te onderscheiden. Bij chronisch verdriet ontstaan depressieve kenmerken die daadwerkelijk ongezond zijn voor een mens. Kortstondig verdriet is volgens meerdere onderzoekers wél goed voor een mens [12]. Verdriet ontstaat vaak wanneer je verwachtingen niet uitkomen of wanneer je je doelen niet realiseert. De psychische pijn heeft echter een functie: ze leidt tot een vorm van adaptief gedrag (leren!) waarbij je die doelen en verwachtingen bijstelt. Verdriet in deze vorm helpt om de realiteit onder ogen te zien. Het leidt tot her-overdenken (soms in de vorm van piekeren) en her-evalueren van situaties en aspiraties. Uiteindelijk leidt dit tot meer realistische verwachtingen of het bijstellen van persoonlijke aspiraties.

Depressief realisme

Huron haalt onderzoek aan waaruit blijkt dat dat mensen in het algemeen over-optimistisch zijn ten aanzien van de waarschijnlijkheid van het bereiken van bepaalde doelen. Wanneer iemand verdrietig is, dan zou je misschien kunnen verwachten dat mensen over-pessimistisch worden, maar dat valt mee: onderzoek lijkt er op te wijzen dat mensen juist het meest realistisch zijn als ze verdrietig zijn. Dit fenomeen wordt depressief realisme genoemd. Vergeleken met vrolijkheid, moedigt verdriet ons aan om meer oog te hebben voor detail, minder af te gaan op vooroordelen en minder te stereotyperen.

‘Droevige muziek’ als reality check

Het mooie is dat ‘droevige muziek’ tot het hierboven genoemde depressief realisme kan leiden. Met andere woorden: luisteren naar droevige muziek en het verdriet dat dat brengt stimuleert een meer realistisch beeld over jezelf en over je aspiraties. Het helpt ons, volgens Huron, om een ‘reality check’ te doen!

Het lijkt mij bovendien, dat je met de prettige emoties die ‘droevige muziek’ oproept, met name de rust, de kalmte of de transcendente emoties die het op kan roepen (zoals inspiratie, verwondering, verbondenheid met het geheel) als docent of trainer de juiste emotionele haakjes kunt vinden om mensen verder te laten kijken dan ze misschien zonder die emotie zouden doen [13].

Kortom, er lijkt potentie te bestaan voor het gebruiken van ‘droevige muziek’ als deel van een leerstrategie.

Hoe kan het werken?

In leersituaties waar het niet méé zit, waar je teleurstelling of frustraties ervaart kan ‘droevige muziek’ een rol spelen omdat het je helpt om de situatie in ogenschouw te nemen. Je moet wel, het is de bedroefdheid die zorgt dat je stil staat bij wat er gebeurd is, dat je een ‘reality check’ doet. De plezierige emotie die de muziek je geeft, geeft je de troost, de moed, het vertrouwen, de inspiratie en het kalme overzicht (transcendentie) van waaruit je het ‘nóg eens’ of ‘anders’ te proberen.

Frustratie en teleurstelling liggen vooral op de loer bij de leerfase die door Maslow beschreven wordt als ‘bewust onbekwaam’ (zie figuur).

Het is daarbij belangrijk om als trainer of docent oog te houden voor elk individu. Er zijn mensen voor wie ‘droevige muziek’ echt een bedroefde stemming geeft zonder de meer plezierige dimensie. Dat kan versterkt worden wanneer droevige muziek iemand doet denken aan een waar gebeurde verdrietige situatie. Het lijkt daarom raadzaam om niet al te bekende droevige muziek in te zetten. Ook hier is het dus een kwestie van experimenteren en je ogen open houden. Los daarvan lijkt het absoluut de moeite waard om de kracht van ‘droevige muziek’ te gebruiken!

 

 Conclusies

-       De meeste mensen luisteren graag naar droevige muziek omdat hen dit toch plezier geeft, bijvoorbeeld in de vorm van troost, verwondering, nostalgie of ‘transcendentie’. Over waarom dit zo is bestaan vele ideeën en theorieën die echter nog niet bewezen zijn.

-       ‘Droevige muziek’ lijkt echter een rol te kunnen spelen bij het leerproces, omdat de emotie ‘bedroefd zijn’ het ons helpt om stil te staan bij een vervelende situatie, ze zet ons met beide benen op de grond en laat ons via de aandacht daarvoor een ‘reality check’ doen.

-       Droevige muziek kan deze reality check, deze herevaluatie’ oproepen. Daarbij roept muziek bovendien de plezierige emoties op, die het leren kunnen ondersteunen. Daar waar de muziek ons ‘boven onszelf uittilt’ (de ‘transcendentie’ emoties, zoals inspiratie, verbondenheid, besef van diepere betekenis) zou dit leerproces wel eens extra effectief kunnen zijn.

-       Droevige muziek zou je vooral in kunnen zetten in de leerfase waarbij mensen ‘bewust onbekwaam’ zijn en ze te maken hebben met ‘tegenvallers’ in het leerproces.

 

Achtergrond en noten

Meer informatie over hoe je het leren kunt muzikaliseren vind je in tien eerdere artikels en in mijn whitepaper.

 

Noten in dit artikel:

1: Eerola T, Peltola H-R (2016) Memorable Experiences with Sad Music—Reasons, Reactions and Mechanisms of Three Types of Experiences. PLoS ONE 11(6): e0157444. https://doi.org/10.1371/journal.pone

2. Zentner M, Grandjean D, and K. R. Scherer (2008) Emotions evoked by the sound of music: Characterization, Classification and Measurement  Emotion 2008, Vol. 8, No. 4, 494–521. Vrij toegankelijk via https://pdfs.semanticscholar.org/f60b/550a2918bd4fb83882ee4784c4a7ff4df826.pdf?_ga=2.86206238.786195608.1565263174-1484037261.1565263174 

3: Vuilleumier P, en Trost W (2015) Music and emotions, from enchantment to entrainment p 212 22 in Annals of the New York Academy of Sciences Vol 1337 Issue: The Neurosciences and Music V : p 218

4. Huron, D. (2011) Why is sad music pleasurable? A possible role for prolactin.  Article in Musicae Scientiae · July 2011

5 Huron 2011, p151

6: A. North, 2014 Why do we like sad music? https://theconversation.com/why-do-we-like-sad-music-34879], opgeroepen 30 juli 2019. Curtin university, Australia. The conversation is een website met ‘academische degelijkheid en journalistieke flair’, en ontvangt donaties van verschillende universiteiten.

7. Taruffi L, Koelsch S (2014) The Paradox of Music-Evoked Sadness: An Online Survey. PLoS ONE 9(10). Digitaal beschikbaar via https://journals.plos.org/plosone/article/file?id=10.1371/journal.pone.0110490&type=printable.

8 North 2014

9 van Capellen, P. and Rimé, B. (2014Positive emotions and self transcendence In V. Saroglou (Ed.), Religion, personality, and social behavior (pp. 123-145). New York, NY: Psychology Press

10. Huron, D. (2011)

11 Zie weer Taruffi en collega’s (2014)

12: (citaat Huron 2011, p148) Several researchers have argued that ordinary (non-depressive) sadness is a nor­mal healthy emotion that should not be regarded as pathological (e.g., Horwitz & Wakefield, 2007; Wilson, 2008). Like physical pain, the psychic pain of normal sadness is considered an important adaptive behavior (Keedwell, 2008; Nesse, 1991; Nesse & Dawkins, 2010)”

[13] Vanuit mijn eigen ervaring met liefdesverdriet, het verlies van gezondheid, zakelijke tegenvallers of, ‘gewoner’: een ‘off day waarin van alles tegenzit’ herken ik hoe muziek, soms na aanvankelijke zwaarmoedigheid,  louterend werkt en de psychische pijn verzacht. Ik herken ook het realisme, dat verdriet, opgeroepen door muziek, kan brengen. Het helpt me om een situatie te accepteren zoals die is. Ik hervind de levensmoed en mijn zelfvertrouwen en voel me verbonden. Het is uithuilen en opnieuw beginnen en ik heb daar vrede mee. Ik evalueer, accepteer, maar berust niet. ‘Time is on my side’, ik zal mettertijd mijn weg wel vinden.

Ik herken dit fenomeen ook bij anderen. Het wordt met name wel gebruikt bij trainingen gericht op persoonlijke en sociale ontwikkeling en gedragsverandering. ‘Droevige muziek’ is louterend en helpt bij het besluit: ‘Ik ga het anders doen’ of: ‘Ik probeer het nog eens, want het is echt de moeite waard’.

Waarom zou het niet helpen bij meer concrete leersituaties tijdens training of les? Geworstel met breuken, een zware onvoldoende voor Frans, de zoveelste keer dat je iemand onbedoeld voor het hoofd stootte, de grote vermoeidheid die je voelt terwijl het werk bij lange na nog niet af lijkt en de deadline nabij is, de teleurstelling wanneer je zo je best gedaan hebt en niet het resultaat kreeg wat je hoopte?