Blog - Muzikaliseer je les of training!
 
Wil je op de hoogte gebracht worden van nieuwe blogs en/of vlogs? Vul dan het contactformulier in.

Liedjes om je geheugen te trainen - Muzikaliseer je les #5 - maandag 20 mei 2019

 
 
(c): USAG Humphries link to license: https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/
 
Het is heel frustrerend wanneer je tot de ontdekking komt dat je de met-pijn-en-moeite geleerde woordenrijtjes of rekenregels soms al in korte tijd vergeten bent! Muziek kan een rol spelen in het verbeteren van je geheugen. Dat werkt als volgt: wanneer je wat nieuws leert, gaat dat vaak via expliciet leren. Dit is saaie en moeizame mentale arbeid die nodig is om iets niet te vergeten. Het geheugen waar het hier om gaat wordt het semantisch geheugen genoemd. Maar dat is ons geheugenpad is zwak en je kunt het snel vergeten (1) Je kunt dit ondervangen door muziek te gebruiken als drager van de informatie. Daarmee kun je gebruik maken van andere hersensystemen die bedoeld zijn om informatie en routines te archiveren. Deze systemen voor impliciet leren hangen nauw samen met lichaamshandelingen en worden daarom wel het ‘spiergeheugen’ genoemd. Het is een robuust, veel sterker geheugenpad.
 
Om deze ‘impliciete kennis’ op te slaan is ook herhaling nodig. Maar die herhaling is in ieder geval een stuk leuker vanwege de muziek en het ritme, die je in een goede stemming brengen en zorgen voor aandacht. Voor het memoriseren is het ‘t meest effectief om mee te zingen, te klappen of te dansen. Zodra je ‘het lied’ kent kun je het blijven zingen, totdat het er echt in zit. Wanneer het lied op youtube staat, zet je het gewoon aan in de achtergrond, zonder er expliciet naar te luisteren. De tekst slijt ‘vanzelf’ in. Als je dan de eerste regels maar onthoudt volgt de rest vaak vanzelf: Het ritme in de muziek lijkt te helpen om (verbale) ‘blokken van informatie’ te vormen die we goed ‘geordend’ kunnen opslaan en onthouden (2).
 
De juiste liedjes: hoe vind je die?
 
Wat zijn geschikte liedjes voor de les? In een vorig blog gaf ik zes kenmerken waaraan een goede song zou moeten voldoen als je er een maakt voor in je les of training. Maar voor bestaande liedjes zijn die zes kenmerken meestal een te ideale wereld. Wanneer je een bepaalde lesinhoud voor ogen hebt en daar een liedje bij wilt zoeken, dan merk je al gauw dat het niet eenvoudig is om liedjes te vinden die daarmee ‘matchen’ (3). We mogen dan als mensheid een enorme rijkdom aan liedjes hebben, het aantal liedjes dat panklaar te gebruiken is, is buitengewoon klein! Wanneer je niet zelf een liedje kunt componeren, zul je daarom wat concessies moeten doen!
 
Omdenken
 
Toch is er veel te winnen. Dus even ‘omdenken’: Hoe maken we gebruik van wat er is? Er zijn liedjes in alle soorten en maten. Los van de muzikale kwaliteit, kan de inhoud van liedjes meer of minder relevant zijn, meer of minder concreet. Maar zelfs één goede ‘hookline’ ín een lied dat verder weinig met de lesinhoud te maken heeft kan al veel teweegbrengen in de les. Het hangt er maar net vanaf hoe je het liedje didactisch inbedt in je les of training. Hieronder geef ik vier categorieën die elk een andere didactische inbedding vragen.
 

 
Liedjes categorie 1: ‘Frames’ en ‘Hooks’
 
Zo zijn er liedjes die je kunt gebruiken omdat ze een nuttig frame of leuke ‘hook’ geven waarop je in je les kunt aanhaken. Bijvoorbeeld "Rikki don’t loose that number” in de wiskunde les als het over getaltheorie gaat (natuurlijke, negatieve, gehele, rationele, irriationele getallen, etc. ) Het is bij deze liedjes duidelijk nodig dat het onderwerp waarvoor ze gebruikt worden, de lesinhoud, in feite volledig buiten het lied om ingebracht moet worden.
 
De hookline, in combinatie met de melodie en het prettige ritme, blijft goed hangen en kleurt de les. De tekst mag dan minder toepasselijk zijn, het is wél een voordeel wanneer het liedje al bekend is. Het werd niet voor niets een hit! Het kan een aantal lessen achter elkaar gebruikt worden, zo lang het onderwerp speelt. Het is hier niet aan de orde om de tekst uit het hoofd te leren. Niettemin kan de ‘hook’ van dit liedje er voor zorgen dat de song gekoppeld wordt aan het onderwerp. Later, als die weer gedraaid wordt, komt daarmee het onderwerp weer naar boven in de hoofden van de leerlingen (4)
 
Liedjes categorie 2: relevante verhaallijnen en illustraties
 
Dan zijn er liedjes (of delen daarvan) waarvan de verhaallijn, de strekking of de bezongen situatie de les kan versterken. Het kan een illustratie zijn van het concept dat je in de les wilt gebruiken. De tekst is hier al relevanter, maar nog niet zo dat het de moeite is om het uit het hoofd te leren. Een voorbeeld van een prachtig lied uit deze categorie is ‘over de muur’ van het Klein Orkest. Het schetst een situatie, een tijdbeeld, uit de periode van de koude oorlog. Het geeft ook een indicatie over wat de voors en tegens van het communistische en kapitalistische systeem zijn. Een ander voorbeeld uit deze categorie is bijvoorbeeld ‘Vincent’ van Don McLean wanneer je les beeldende vorming over het verschil tussen expressionisme en impressionisme gaat.
 
Ook hier zal het belangrijkste deel van de lesinhoud buiten het lied om ingebracht moeten worden. Maar nu kan het lied al actief gebruikt worden om de tekst te lezen of in groepjes uit te wisselen en te discussiëren hoe het zich verhoudt tot de lesinhoud. Je kunt het lied een aantal keer draaien als deel van de les. Net als in de vorige categorie versterken de liedjes van deze categorie de aandacht en hebben ze een context effect, maar trainen ze verder niet het impliciete geheugen.
 
Liedjes categorie 3 Concrete voorbeelden
 
Deze liedjes hebben relevante inhoud in de vorm van voorbeelden die zo concreet zijn, dat het wél de moeite waard is om die met de muziek uit het hoofd te leren. Daarnaast is het noodzakelijk dat de achterliggende concepten aandacht krijgen in de les. Een voorbeeld van een lied uit deze categorie is ‘Wie ben je?’ van Janjaap de Vries. Het is een aanstekelijk lied dat voorbeelden geeft van vragen en antwoorden die bij een kennismakingsgesprek horen. Wie ben je? Waar woon je? Ik woon in….. Het kan meteen goed toegepast worden in de les (5). De deelnemers worden er vrolijk van en het blijft goed hangen. Een ander lied uit deze categorie is bijvoorbeeld het lied ‘Nathalie’ van Gilbert Bécaud, dat een verhaal vertelt dat zich in het verleden afspeelt (6). Een hele goede kapstok voor het gebruik van werkwoorden in de onvoltooid en voltooid verleden tijd. (passé simple en de passé composé). Nathalie maakte een grote indruk op me en ik heb destijds een LP van hem gekocht, wat ook weer goed voor mijn Frans was natuurlijk…..Ook in deze gevallen kan het lied meer dan eens tijdens de les aan de orde komen, en zelfs tijdens verschillende lessen.
 
 
 
Actief luisteren, herhalen, meezingen, klappen of stampen werkt goed bij deze lessen om de voorbeeldzinnen te automatiseren. Dit zijn lessen die je nooit meer vergeet! De kunst is om de voorbeelden goed te koppelen aan de achterliggende concepten.
 
Liedjes categorie 4: Liedjes die de kern van les of training vormen
 
Deze liedjes zijn normaal gesproken speciaal voor het onderwijs ontwikkeld en hebben zo veel relevante inhoud dat ze ook ‘los van de les’ gebruikt kunnen worden, dat wil zeggen: de inhoud spreekt voor zich. Het is ideaal om juist deze liedjes uit je hoofd te leren zodat je een robuust geheugen krijgt voor de inhoud. De relevante inhoud kan liggen op conceptueel niveau (4a), op detailniveau (4b), of beide niveaus verbinden (4).
 
De kern wordt muzikaal verpakt! (cat. 4)
 
Een voorbeeld van dat laatste is de ‘conjunction junction’, waarbij voor de Engelse les in woord én beeld uitgelegd wordt wat voegwoorden zijn, met voorbeelden van toepassingen hoe je ze gebruikt. Andere mooie voorbeelden van deze liedjes zijn te vinden in de tabel eerder in dit artikel. Ook deze liedjes moeten vanzelfsprekend herhaaldelijk gebruikt (en bij voorkeur meegezongen) worden om het impliciete geheugen te vormen. Daarnaast kan de tekst van de liedjes besproken worden, kunnen bepaalde lastige zinnen uitgelicht worden of bediscussieerd in kleine groepen. Dit ondersteunt ook het expliciete leren: je gaat beter begrijpen waar het over gaat.
Je kunt het lied dus voor zich laten spreken, maar de liedjes van deze categorie zijn het waard om de verbinding te leggen met andere leervormen (sociaal leren, expliciet leren, met muziek sporten tijdens de gymles).
 
Hoe zat dat ook weer met……? Uitleg die je niet meer wilt vergeten (cat. 4a)
 
In Thailand werken verpleegkundigen met een handboek cardiologie dat uit 900 pagina’s bestaat. De inhoud van het handboek is samengevat in 5 karaoke songs die als deel van de les geleerd worden. Daar is goed over nagedacht. De karaoke songs maken een (conceptuele) ordening van het handboek. Het samen zingen in de les helpt om het geheel te onthouden. De breinsong die ik schreef over breinvriendelijk leren is ook vooral conceptueel en leent zich goed voor automatisering. In de les moet nog wel de vertaalslag gemaakt worden: hoe pas je dit nu concreet toe?
 
Die details moet je dus onthouden! Het betere stampwerk (cat. 4b)
 
Dit is het klassieke stampwerk. Werkwoordsvervoegingen, woordjes uit het hoofd leren, tijdvakken geschiedenis opsommen, rekentafels kennen, biologische of scheikundige opsommingen kennen. In de liedjes worden geen concepten uitgelegd. Maar de reden van dit ‘stampwerk’ behoeft doorgaans geen verdere uitleg: het is duidelijk genoeg… sommige dingen moet je nu eenmaal uit je hoofd leren. En dat gaat echt veel makkelijker met muziek! Goede liedjes vinden daarom vanzelf hun weg via internet bij leerlingen omdat ze zo handig zijn bij het memoriseren. Een voorbeeld is ‘Verleden tijd’ van mijnheer Janssen. Of de ‘brain parts song’ van Aaron Wolf. Maar het kan natuurlijk geen kwaad om hier in de les aandacht aan te besteden. Sociaal leren en meezingen gaat sneller en schept een band.

Aanvullende voorbeelden van liedjes in categorie 4 vind je in de tabel eerder in dit artikel. Hieronder vind je een samenvatting van dit stuk.
 
 
 
 
Achtergrondinformatie en eindnoten
 
Een overzicht van het complete didactisch kader vind je in mijn whitepaper: Hoe je het leren kunt muzikaliseren.
 
Hier vind je de noten waar in de tekst naar verwezen wordt.
(1)  Van Dinteren 2012, p 95 Brein in Training Thema
(2)  Scherder, E. (2017) Singing in the brain Amsterdam: Athenaeum (p 50)
(3)  Het zoeken van liedjes is een kunst op zichzelf. Op dit moment moet je als docent of trainer behoorlijk pionieren wanneer je je les of leerlijn wilt vormgeven rondom liedjes en teksten. Tijdens het schijven van dit artikel heb ik me er nog eens in verdiept, maar het lijkt er op dat er vooral educatief verantwoorde liedjes zijn voor peuters en kleuters voorhanden zijn (bijvoorbeeld via sesamstraat), maar dat daarna, bij het toenemen van de leeftijd, het aantal daarvoor gemaakte liedjes steeds dunner gezaaid is. Bij de puberleeftijd aangekomen, ouder dan 12, worden ze echt zeldzaam. En liedjes voor volwassenen, daar is nóg minder van. Engelstalige liedjes zijn een stuk makkelijker te vinden. Daar zitten echt inspirerende pareltjes tussen. Maar ook daar vind je niet zomaar wat je zoekt een van mijn volgende blogs zal ik wijden aan hoe en waar je geschikte liedjes kunt zoeken en vinden.
(4)  Dit staat bekend als het contexteffect. Dirksen, G, M de Boer, H Möller en J. Willemse (2014) Breindidactiek: Helpen leren met breinkennis Uitgeverij Synaps (p78)
(5)  Het boek "Anders nog iets? Muziek in de NT2 les" van Janjaap de Vries en Helga van Loo (uitgeverij Boom) combineert liedjes met heel concrete uitleg over hoe je die gebruikt als deel van de les.
(6) Het lied 'Nathalie' kan overigens ook gebruikt worden om de koude oorlog te illustreren en valt dan onder geschiedenis, categorie 2
 
 
 

Reacties:

Er zijn nog geen reacties op dit bericht geplaatst.


Reageren:

Anti-spam 12 + 0 = (antwoord in cijfers invullen!)


Terug naar de vorige pagina >